Η Ιαπωνική καλλιγραφία 書道 (shodō) είναι μια μορφή εικαστικής γραφής της ιαπωνικής γλώσσας. Η αρχή της καλλιγραφίας προέρχεται από την Κίνα γι’ αυτό τον λόγο βρίσκουμε πολλές ομοιότητες στις αξίες και τις τεχνικές της κινέζικης και ιαπωνικής καλλιγραφίας. Για πολλά χρόνια ο πιο ευυπόληπτος καλλιγράφος στην Ιαπωνία θεωρούταν ο Wang Xizhi, ένας κινέζος καλλιγράφος του 4ου αιώνα, όμως μετά την δημιουργία των γραφών Hiragana και Katakana το ιδιαίτερο ιαπωνικό σύστημα εξελίχθηκε και οι καλλιγράφοι δημιούργησαν τεχνικές εγγενής στην Ιαπωνία.
Η διαδικασία της ιαπωνικής καλλιγραφίας απαιτεί τέσσερα βασικά εργαλεία στα οποία πολλές φορές αναφέρονται με την ετοιμολογία «Οι τέσσερις θησαυροί της μελέτης». Αυτά είναι: το πινέλο καλλιγραφίας, το μελάνι, το χαρτί και το πέτρινο μελανοδοχείο (inkstone).
- Πινέλο καλλιγραφίας (筆 fude): Το πινέλο είναι αδιαμφισβήτητα το πιο σημαντικό εργαλείο για την εφαρμογή της συγκεκριμένης τέχνης. Υπάρχουν δύο ειδών 1) το Hosofude που είναι πιο λεπτό και 2) το Futofude που είναι πιο παχύ. Οι λαβές τους φτιάχνονται συνήθως από ξύλο μπαμπού ενώ οι τρίχες στην άκρη τους προέρχονται από ζώα όπως ο λύκος, ο ασβός, το άλογο ή ο σκίουρος.
- Μελάνι (墨 sumi): Ενώ τα παλαιότερα μελάνια γραφής φτιάχνονταν από φυσικά ορυκτά όπως ο γραφίτης, πλέον φτιάχνονται από την στάχτη κλαδιών πεύκου. Οι βουνοπλαγιές κοντά στις περιοχές Nara και Suzuka φημίζονται για την εξαιρετική ποιότητα του μελανιού τους. Την στάχτη την αναμειγνύουν με ένα είδος κόλλας, τη διαμορφώνουν σε σχήμα ράβδου και την αφήνουν να σκληρύνει. Οι καλύτερες ράβδοι μελανιού θεωρούνται εκείνες των 50 με 100 ετών.
- Χαρτί (和紙 washi): Το παραδοσιακό ιαπωνικό χαρτί καλλιγραφίας είναι διαφορετικό από το συνηθισμένο κοινό χαρτί καθώς φτιάχνεται από μουριά, είναι πιο ανθεκτικό και παχύ ενώ απορροφά καλύτερα το μελάνι.
- Πέτρινο μελανοδοχείο (硯 suzuri): Το συγκεκριμένου τύπου μελανοδοχείο δεν μοιάζει με τα δυτικά μελανοδοχεία καθώς είναι σχετικά επίπεδο και φτιαγμένο από πέτρα. Οι καλλιγράφοι ρίχνουν λίγο νερό στην επιφάνεια του μελανοδοχείου και τρίβουν πάνω την ράβδο μελανιού ώστε να παράγουν το υγρό μελάνι που χρειάζονται.
Πέρα από τα εργαλεία της καλλιγραφίας υπάρχουν και διαφορετικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται ώστε να παράγουν ξεχωριστές γραφικές τεχνοτροπίες. Οι πιο βασικές από αυτές είναι:
- Σφραγιστική γραφή 篆書 (tensho): Είναι η πιο πρωτόγονη και αρχαϊκή γραφή από την οποία προήλθαν όλες οι υπόλοιπες. Χρησιμοποιείται περισσότερο σε εκτυπωμένους τίτλους βιβλίων και επιγραφές.
- Κληρική γραφή 隷書 (reisho): Μια πιο απλοποιημένη μορφής της Σφραγιστικής γραφής. Πλέον χρησιμοποιείται σε μεγάλες εφαρμογές κειμένων όπως πλακέτες, πινακίδες, τίτλους έργων κ.α.
- Κλασική γραφή 楷書 (kaisho): Είναι η τεχνοτροπία με την οποία γράφονται οι περισσότεροι ιαπωνικοί χαρακτήρες σήμερα. Χρησιμοποιεί πιο ευθείες και ακριβείς γραμμές ενώ η φόρμα των χαρακτήρων είναι πιο τετραγωνισμένη.
- Ημί-Επισεσυρμένη γραφή 行書 (gyōsho): Ημι πλάγια γραφή με τους χαρακτήρες να σχεδιάζονται με γρήγορες, απαλές και στρογγυλεμένες γραμμές οι οποίες έχουν αρκετή διαδοχή μεταξύ τους.
- Επισεσυρμένη γραφή 草書 (sōsho): Ονομάζεται και «γραφή του γρασιδιού». Είναι μια πλάγια τεχνοτροπία με βιαστικές, γρήγορες και διαδοχικές γραμμές.
Τη σήμερον ημέρα η καλλιγραφία θεωρείται όλο και περισσότερο μια ποιοτική τέχνη στην Ιαπωνία. Συγκεκριμένα υπάρχει μια έκφραση που χρησιμοποιείται στον χώρο της ιαπωνικής καλλιγραφίας: 書は人なり(sho wa hito nari) που σημαίνει «ο γραφικός χαρακτήρας αποκαλύπτει τον χαρακτήρα του ανθρώπου». Αυτή η αντίληψη είναι αρκετά συνήθης μεταξύ των Ιαπώνων και συμβάλει στην έμφαση που δίνουν σε έναν όμορφο γραφικό χαρακτήρα. Η καλλιγραφία είναι υποχρεωτικό μάθημα στο δημοτικό σχολείο, όπου τα παιδιά μαθαίνουν όχι μόνο να γράφουν με όμορφα γράμματα αλλά να στέκονται με τον σωστό τρόπο ενώ γράφουν, να κρατούν με τον σωστό τρόπο το πινέλο τους και να κάνουν σωστή συντήρηση ώστε να μην το καταστρέψουν. Ακόμα ένα από τα πιο καλλιτεχνικά και δημοφιλή γεγονότα της χρονιάς είναι το Kakizome (書き初め), κατά το οποίο οι Ιάπωνες σχεδιάζουν με καλλιγραφικό τρόπο ευοίωνους χαρακτήρες στην αρχή της νέας χρονιάς.
